Francisco Espoz-en jaiotza (efemeridea ekainak 17 )

Francisco Espoz Ilundiain, Francisco Espoz Mina izenaz ezaguna, (Idozin, 1781eko ekainaren 17a-Bartzelona, 1836ko abenduaren 14a) militar eta politikari nafarra izan zen. Frantxisko Xabier Mina bere hiloba izan zen.

BIOGRAFIA

Idozinen jaio zen 1781eko ekainean, nekazari familia apal batean.Frantsesen inbazioa gertatu ondoren, 1709an bere iloba Frantzisko Xabier Minak gidatutako "Nafarroako lurreko kortsarioak" (gaztelaniaz: Corso terrestre de Navarra) izeneko gerrillan sartu zen boluntario.1810ean iloba preso hartu zutenean, Espoz gerrillako buru jarri zen haren ordez. Izugarrizko gogortasun, zuhurtasun, ankerkeria eta goranahi handiak erakutsi zituen berehala, ederki ezagutzen zituen bere gizonak eta inguruko lurrak. Nafar dibisioaren diziplinari eusteko, lehiakideak eta adiskide izandakoak fusilatu behar bazituen, ez zen kokiltzen. Ezinean eduki zuen armada frantsesa Nafarroan, Aragoin eta Gipuzkoan. 1812an landa mariskal izendatu zuten.

Gerra amaitzean Fernando VII.aren aurka matxinatu zen, Cadizko konstituzioa berrezarri nahian, eta azkeneanerbesteratu egin behar izan zuen. 1820ko iraultzari esker, penintsulara itzuli eta Donezteben Konstituzioa aldarrikatu zuen urte hartako martxoan. Handik egun batzuetara Iruñean sartu eta Nafarroakko komandante jeneral izendatu zuten.

1821eko urtarrilean Galiziako komandante jeneral izendatu zuten, eta errepublikar eremua hartu zuen ardura hartan. Ordurako masonerian sartua zebilen. 1822ko uztailean errealisten aurka borrokatzera bidali zuten Kataluinara. Bre indar handia eta gehiegizko krudelkeriak oihartzun handia izan zuten, errealistak menderatu ondoren Castellfollit Riubregós herri txikia suntsitu zuenean, adibidez. Absolutismoa berrezartzeko frantsesak Espainian sartu zirenean, bere aginduetarazegoen Bartzelonako gotorlekuan amore eman eta Ingalaterrara erbesteratu zen.

Ingalaterra nahiz Frantzian zeuden erbesteratuen konspirazio askotan parte hartu zuen. 1830eko Frantziako iraultzaren ondoren, inbasio liberal baterako garaia iritsia zelairitzi eta porrotaren ondoren, biek erbesteratu egin behar izan zuten berriro.

Karlistada piztean, Maria kristina erreginordeak emandako amnistiaz baliatu zen, eta Nafarroako erregeorde izendatu zuten handik gutxira. 1834ko irailean haren esku utzi zuten karlisten borroka Euskal Herrian. Bi urte geroago heriotza ekarriko zion gaixotasuna hartua zuen ordurako. Zumalakarreginekin borrokatu zen Larremiarko guduan, eta ozta ozta ez zuten preso hartu. Porrot militarrek suminduta zeukaten, eta karlistek Lekaroz inguruan ezkutatutako kanoi batzuk kosta ahala kosta aurkitzeko irrikatan zebilen. Horregatik, informazioa eman nahi ez zioten herritar batzuk fusilarazi eta herriari su emateko agindu zuen. Eliza eta hiru eraikin baino ez ziren salbatu. Handin egun gutxira bere kargua utzi zuen.

1835eko urrian Kataluinako kapitain jeneralizendatu zuten, bere gaixotasunaren ondorioz denbora gehienean ohean etzanda egon behar zuen arren. Arrakasta militar gehiago ere izan zituen, baina Cabreraren ama fusilatzeko aginduak eta antzeko neurri ankerrek ilundu egin zuten haren entzutea. Bartzelonan hil zen 1836ko abenduan.

ANTONIO GAUDI HIL ZEN

Antoni Gaudí i Cornet (Reus edo Riudoms, Baix Camp, Tarragona, 1852ko ekainaren 25a Bartzelona1926ko ekainaren 10a arkitekto kataluniarra zen, Art Nouveau edo modernisme estiloko arkitektura organiko eta ikusgarria eraiki zuelako mundu zabalean ezaguna.

Gaudiren lehen lanak XIX. mende amaierako estilo neo-gotikoa eta eraikuntza sistema erabili zituen, baina goiz hasi zen estilo eskultoriko bereizia sortzen, batez ere Viollet le Duc frantziar arkitektoaren eraginpean. Hala ere, maisua laster aurreratu eta itxura berritzaileak hasi zen bururatzen: organikoak, irregularrak eta fantastikoak.

Eraikuntza sistema berritzaileak erabili zituen, hala nola arku parabolikoa, uraren isurgarritasunean eta izadiaren itxuran oinarritutakoak.

Apainketan trencadís teknika erabili zuen, zeramika zatiz eginiko mosaikoak.

Haurtzaroa eta gaztaroa

Gaudiren lanik ezagunena: Bartzelonako Familia Sakratuaren Tenplua

Antoni Gaudí i Cornet 1852ko ekainaren 25ean jaio zen. Jaiotzaren toki zehatza eztabaidatua da; batzuen ustetan, Reus izango litzateke, non bere sortetxean eskainitako plaka bat duen, eta beste batzuen aburuz, Riudomseko Mas de la Calderera (Baix Camp), bere familiaren jabaria zena. Ziur dakigun gauza bakarra zera da, Reusen izan zela bataiatua

Antoni, bere gurasoen bostgarren semea izan zen eta txikitatik izan zuen erreuma arazo bat, zeinak bere adinerako bizitza normal bat eroatea eragotzi zion eta bere bizitza osoan lagun egin zion. Medikuek landare-dieta bat eta noizik behinean osteratxoak egin zitzan gomendatu zioten, eta horregatik ibiltari porrokatua bihurtu zen. Bere gaixotasunagatik ezin zuen beste umeekin jolastu eta asko lekutu zen eskolatik.

Bai bere aita eta bai bere aitona pertzegileak ziren, eta Sant Francesc de Riudomseko errebaleko bizitokian lantegi bat zuten. Antonik eurengandik ikasi zuen hiru dimentsiotan lan egiten.

Oso gaztea zelarik, erromantizismoaren korronteak bizi izan zituen, eta bere lagun Eduard Toda i Güellekin, zeinarekin batxilergoko ikasketak konpartitu zituen Escoles Pies ikastetxean, eta Josep Ribera i Sansekin, arkitektura historiko mota honekin trebetasun handia eman zioten Pobleteko monasterioan aurriak aurkitu zituen.

Bartzelonara mugitu zen 1870ean, Bartzelonako Arkitektura Probintzia Eskolan arkitektura ikasteko, non 1878 eta 1882 urteen bitartean aritu zen ikasten, gauza desberdinetan lan egiten zuen bitartean: galdaragintzan edota arkitektu eta obra-maisu desberdinen ikasketetan. 1873. urte bukaeran edo 1874.aren hasieran, bere heziketa bitartean, dagoeneko egina zuen bere lehen proiektua, Mataróo Langile-Kooperatibaren plano orokorra, estatu osoko lehendabiziko langile-kooperatiba izango zena.

1876an bere ama eta bere anaia Francesc hil ziren, eta hiru urte beranduago bere arreba Rosa, eta bere gain hartu zuen Rosa Egearen zaintza, bere arreba Rosaren alaba psikiko urritua.

Ez zen inoiz izan ikasle nabarmenegia, eta zenbait asignatura suspenditu ere egin zituen. Azkenik, 1878an, arkitektu titulua eskuratu zue

Stefanie Graf jaio zen

Stefanie Maria Graf, Steffi bezala ezaguna, 1969ko ekainaren 14an Alemaniako Errepublika FederalakoMannheim hirian jaiotako tenislari profesional ohia da. 1988. urtean Golden Slama eskuratzen lehenengo emakumea bilakatu zen.

Lau urte baino ez zituela hasi zen tenisean. Alemaniako eta Europako "Junior" kopak irabazi ostean, 1982ko urriaren 18an profesionaletan hasi zen.

816 astez jarraian WTAsailkapeneko 1go postuan izan zen, 1987ko abuztuaren 17tik 1991ko martxoaren 10a bitartean, orainartean inork berdintzerik izan ez duen marka eginez. Guztira 337 astez izan zen 1go postuan.Bere kolperik hoberena eskubia zuen. Ez zuen oso modu egokian exekutatzen, baina potentzia zein zehaztasun handiko kolpea zen, zeinarekin bere aurkariak lekutik ateratzen zituen.

norgehiagoka 1993ko apirilaren 30ean moztua izan zen, Hamburgoko irekian, Magdalena Maleeva tenislari Bulgariarraren kontrako partiduko atsedenaldi batean Monica Selesi bizkarrean labankada bat eman ziotenean. Hasiera batean bere sorterrian ematen ari ziren gatazken ondorioa zela uste izan bazen ere, Parchek berak onartu zuen Grafen mireslea zela eta hori egin zuela uste baitzuen Seles erditik kenduta Grafek berriro munduko lehen postua eskuratuko zuela. Eraso honek kirolarien artean oihartzun handia izan zuen, eta ordutik aurrera beraien miresleekin arreta handiagoa izango zuten. Gainera, txapelketen antolatzaileek beren segurtasun sistemak berrikusi behar izan zituzten, eta honek ondorio handiak izan zituen eliteko tenisean. Grafek Seles hospitalean bertan bisitatu egin zuen, baina ez zuen gertatutakoaren errakizunik publikoki egin. Selesek 27 hilabetez ezin izan zuen konpetitu, eta inoiz ez zuen lortu momentu horretan zeukan egoerara itzultzerik.

Bere aita 2 urtez kartzelan egon zen, 1997an Steffi Grafen irabazien gaineko zergetan 7.000.000$eko iruzurra egiteagatik.

WTA sailkapenean izandako bilakaera (banakakoa)

Urtea	Postua
1982	124º
1983	98º
1984	22º
1985	6º
1986	3º
1987	1º
1988	1º
1989	1º
1990	1º
1991	2º
1992	2º
1993	1º
1994	1º
1995	1º
1996	1º
1997	28º
1998	9º
1999	3°

ALEXANDRO HANDIA HIL ZEN. (K.a. 323.eko ekainaren 13an)

Alexandro Handia Pelan, Mazedoniako hiriburuan, Jaio zer K.a. 356an eta Babilonian hil zen 323an. Mazedoniako erregea( 336-323), Filipo II.a erregearen eta Olinpiaren semea. Aristoteleren ikaslea izan zen.

Korintoko batzarrean konfederazio heleniarreko buru izendatu zuten, eta izendapen hura onartu ez eta matxinatu ziren hiri grekoiei eraso zien, Tebas suntsitu eta Atenas menderatu zuten. Grezian nagusi zela, Asiako konkista prestatu zuen bere jeneralekin. Gudaroste indartsu batek lagundurik, Dario III.a pertsiarren armadari nagusitu ondoren( Graniko, K.a. 334), Asia Txikiko kostaldeko hiri guztiak hartu zituen eta, Gordien eta TArsos hirietan egonaldi bat eginda, berriro menderatu zituen pertsiarrak( Issos, K.a. 333). Gero, Siria, Fenezia eta Tiro hartu zituen( K.a. 332). Gaza konkistatu ostean, Egipton sartu eta Alexandria sortu zuen. Mesopotamia aldera jo zuen eta, Tigris eta Eufrates ibaiak zeharkatu ondoren, Darioren armada indartsua barreiatu zuen Gaugameleko ordokian, Arbelesetik hurbil( K.a. 331). Azkenik, Babilonia, Susa, Persepolis, Pasargades eta Ekbatana hiriak hartu eta Asiako errege titulua eskuratu zuen.

Dario III.a hildakoan, Baktriana, Hirkania eta Sogdiana lurraldeak konkistatu zituen, eta Alexandria izeneko kolonia militar ugari eraiki zituen. Pertsiako inpoerioaz jabetuta, India aldera jo zuen, Indus ibaia zeharkatu(K.a. 326) eta, Poros erregeari nagusitu eta gero, hiriburutzat hartu zuen Babiloniara itzuli behar izan zuen, bere soldaduen nekeak behartuta(K.a. 325). Han Satira, Dario III.aren alaba, hartu zuen bigarren emaztetzat( K.a. 324). Handik gutxira hil zen ( K.a. 323), eta bere inperioa luzagabe desegin zen. Hil zenean bere jeneralek banatu egin zuten inperioa.

Hartutako lurraldeak batzeko, konkistatu ahala hiriak sortu zituen Alexandrok. Hiriak ongi kokatuak ziren, harri zoldaz urbanizatuak eta ur-horniketa zabalekin, zenbaiti bere izena jarri zion. Inbaditutako lurrak autonomia mantentzen zuten, baina bere erregetzaren pean. Bere osteko jeneralak, merkatariak eta jakintsuak bertan jartzen ziren bizitzen, horrela zabaldu zuen grekoen kultura eta hizkuntza. Alexandro Handiak heleniarren zabalkundeari eta Erromatar Inperioari bidea ireki zien.

GREGORY PECK AKTORE ESTATUBATUARRAREN HERIOTZA. (2003ko ekainaren 12an)

Eldred Gregory Peck, La Jollan jaio zen 1916ko apirilaren 5ean eta 2003ko ekainaren 12an hil zen, Torrencen. Zine klasiko estatubatuarreko aktore hau, Gregory Peck bezala zen ezaguna.

New Yorkera antzerkia ikastera joanda, Broadway-en hasi zen lanean. Honek, Hollywood-eko filmetan agertzeko aukera izan zuen. Haren lehenengo pelikula, " Days of Glory " izan zen eta nahiko arrakastatsua ere bai.

Aktore famatu honek, kritika asko eta asko jaso, entzun eta pasatu ondoren, bost aldiz, gizonezko aktore onenaren Oscar sarian izendapena jaso zuen; haietako lau doi-doi jarraian: " The Keys of the Kingdom " (1944), " The Yearling " ( 1946), " Gentleman's Agreement " (1947) eta " Twelve o'clock Hight " (1949). Nolanahi ere, saria 1962an irabazi zuen, Harper Leeren eleberrian oinarritutako " To kill a Mockingbird " filmarekin.

87 urte zituelarik hil zen, eta isilpean egin zuen, hau da, lo zegoelarik bere bigarren emazte Veronique Passani Peck frantzesaren alboan eskutik helduta. Heriotza hau, bere bizitzako aldirik popularrenetarikoa izan zen momentuan gertatu zen, Hollywoodeko heroe bezala aukeratua izan zelarik.

NIKOLAS COPERNICO ASTRONOMOAREN HERIOTZA (1543ko maiatzaren 24ean)

Nicolas Koperniko 1473an jaio zen Torun hirian. Krakovian eta Italian ikasi zuen. Nikolasek hamar urte zituela bere aita hil zen eta bere osaba, Lukas Watzenrode izan zen bere hezkuntzaz arduratu zen bakarra. 1491an Krakoviara joan zen Wojciech Brudzewskiren ardurapean egoeko, eta beranduago, Italian egin zituen medikuntza eta zuzenbideko ikasketak, Doveniko Da Novararen asistente bezala lan egiten zuen bitartean. 1466an, Frauenburgoko katedraleko kanonigo izendatu zuten, osaba Lukasen llaguntzaz. 1500. urtean kargua utzi eta Italiara joan zen; Erroman astronomian doktoratu eta gaiari buruzuko hitzaldiak eman zituen; gero Pdauan medikuntza ikasi zuen, eta zuzenbide kanonikoa Ferraran, 1503an.

Bere osaba, Emerlandgo apezpikua zen eta bitartean mota askotako lanak egiten zituen: gobernadoe militar, mediku, epaile... izan zen. Diruaren birbalorketaren alde jo eta ke egin zuen lan, Zaldun Teutonikoen kudeaketa txarra zela-eta. Prusia erreinu osorako etxe moneta zentral bat eraikitzea erabaki zuen. Horrela, 1517an Emerlandgo kudeatzaile orokorra izendatu zuten eta Allesteinera joan zen bisitzen.

1543ko maiatzaren 24an hil zen Fromborken, gaur egungo Polonian.

Egilea: Eneko Arana Martinez 2-B.

Xabier Urizar eta Kevin Fernandez 2.-A

LUIS XIV.a


Luis XIV.a Frantzian jaio 1638 irailaren 5ean jaio eta 1715 irailaren 1ean hil zen, Versallesen, gangrena izeneko gaixotasun batekin. Frantziako eta Nafarroako erregea izan zen bere erregealdiak 72 urte 3 hilabete eta 8 egun iraun zuen.

Ez zioten bere izenez deitzen Eguzki Erregea izenez ezagutzen zuten. Horrela deitzen zioten planetak eguzkiaren inguruan biratzen dutelako eta Frantziak eta Gorteak bere inguruan biratu beharko luketelako.

Bere herrialdea hiru gatazka handitara bideratu zituen: Bederatzi Urtetako Gerra, Gerra franko herbeheretarra eta Espainiako Ondorengotzaren Gerra.

Luis XIV.ak feudalismoa zatikatu nahi izan zuen estatu modernoa sortzeko. 1660an María Teresa Austriakoarekin ezkondu zen, Espainiako Felipe IV.aren alaba.

Mazarino kardenala hil zenean, 1661. urtean Luis XIV.ak bere errege-betebeharrak eskuratu eta horrela absolutismoaren monarka izatea lortu
zuen.

1683an María Tersa Austriakoa hil egin zen, gaixotasun bortitz batekin. Beraz Maintenoneko Madamerekin ezkondu zen.

Luisek pentsatzen zuen jainkoarengandik zetorrela botere guztia eta horregaitik pentsatzen zuen erabakiak ez zituela adostu behar herritarrekin edo nobleziarekin, jainkoaren aurrean baizik.

Monarka hau Frantzia guztian gobernu zuzena hedatu zuen, horregaitik berari bakarrik zegokion erabaki guztiak hartzea.

Boterea berena bakarrik zenez funtzionarioak izendatu zituen gortean (kontseiluetako kideak edo idazkari bezala) eta lurralde-administrazioetan.

Politikoki Europa mailan Frantzia hedatzen zuen helburu, hau da, berak muga naturaltzat zituenetarantz iristea: Rhin eta Pirineoetara. Horretarako gatazka bortitzak izan zituen aldameneko herrialdeekin.

Luis XIV.a lehena izan zen takoi altuak erabiltzen.Aginte-makila, ezpata, errege- kapa eta koroa erabiltzen zituen.

Egileak: Xabier Urizar eta Kevin Fernandez.
(ez dit uzten argazkirik igoten)